آزمایش قند خون

مقدمه

وقتی کربوهیدرات می خورید، بدن شما آن‌ها را به گلوکز تبدیل می کند تا به عنوان انرژی از آن استفاده کنید. گلوکز بیش از حد (قند بالا) یا خیلی کم (قند پایین) در خون می تواند نشانه‌ی ابتلا به دیابت یا یک بیماریِ جدی دیگر باشد. پزشکان اغلب آزمایش قند خون را برای کمک به تشخیص دیابت تجویز می کنند و به افرادی که مشکوک به ابتلا به دیابت هستند، پیشنهاد می‌کنند که از دستگاه‌های تست قند خون خانگی برای مدیریت وضعیت خود استفاده کنند.

با ساختار آزمایش قند خون بیشتر آشنا شوید

این آزمایش، میزان گلوکز یا قند در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. بعد از خوردن وعده های غذایی و حین جذب آن، میزان قند خون در بدن افزایش می‌یابد و پس از این مرحله بدن با ترشح انسولین از پانکراس (لوزالمعده)، سطح قند خون را به آرامی کاهش می‌دهد و به حالت تعادل می‌رساند.

اگر بدن به اندازه‌ی کافی انسولین ترشح نکند، میزان قند در خون بالاتر از حد مجاز رفته و مشکلاتی مثل اختلال در عملکرد کلیه‌ها، بینایی، اعصاب و رگ‌های خونی را می‌تواند ایجاد کند. برای تشخیص اختلال در فعالیت انسولین، باید آزمایش قند خون بدهید تا با درمان به‌موقع از عوارض آن جلوگیری به‌عمل آورید.

به زبان ساده‌تر، دیابت یا قند خون، یکی از بیماری‌های رایج در جهان است که در آن، مقدار قند خون از حد طبیعی بیشتر یا کمتر است. همانطور که قبلا گفتیم این موضوع به علت آزاد نشدن مقدارِ کافیِ انسولین توسط پانکراس در خون رخ می‌دهد.

کدام دیابت‌ها خطری‌اند؟!

انواع دیابت به طور کلی به 4 دسته‌ی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. دیابت نوع 1 :

در این بیماران، بدن فرد به هر علتی در سنین کودکی و نوجوانی انسولین تولید نمی‌کند. در نتیجه سطح قند خون آن‌ها بالا رفته و مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد. پس از انجام آزمایش قند خون، اگر فرد به دیابت نوع1 مبتلا بود، برای پایین‌آوردن سطح قند خون می‌بایست به دفعات مشخص در روز، انسولین تزریق کند.

2. دیابت نوع 2:

در دیابت نوع دوم، بدن فرد انسولین تولید می‌کند ولی مقدار آن کافی نیست یا انسولین تولیدشده عملکرد خود را به‌درستی انجام نمی‌دهد. دیابت نوع دوم معمولا در افراد بالای 40 سال  یا با وزن بالا متداول است.

دیابت نوع2 پس از انجام آزمایش قند خون مشخص شده و برای کنترل آن، داروهای لازم تجویز می‌شود.

3. دیابت حاملگی:

در زمان بارداری، احتمال بالارفتن سطح قند (دیابت حاملگی) وجود دارد. در شرایط خفیف، این مشکل تا هفته‌ی ششم بعد زایمان از بین می‌رود.

4. دیابت پنهان:

پیش‌دیابت یا اختلال تحمل گلوکز(IGT)، بدین معناست که به احتمال 50 درصد فرد در آینده به دیابت نوع2 مبتلا می‌شود.

کاهش و افزایش قند خون چه بلایی بر سر بدن ما خواهد آورد؟

قند خون پایین (هیپوگلیسمی) در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به تشنج یا کما و قند خون بالا (هایپرگلیسمی) هم می‌تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود؛ این عارضه‌ی حاد، یک وضعیت نگران‌کننده است که می‌تواند زندگی اغلب افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ را تهدید کند و زمانی رخ می‌دهد که بدن تنها از چربی به‌عنوان سوخت استفاده می‌کند.

افزایش قند خون در طی یک دوره‌ی طولانی می‌تواند خطر ابتلا به نوروپاتی (آسیب عصبی) و بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.

روش کار با دستگاه تست قند خون (گلوکومتر)

1. ابتدا دستانتان را با آب و صابون بشویید یا

محل خون‌گیری (نوک انگشت) را با استفاده از پنبه یا پد الکلی تمیز کرده و سپس خشک کنید.

2. سوزن لنست را در قلم لنست قرار دهید.
3. نوار تست قند را در گلوکومتر قرار دهید، اما آن را روشن نکنید.
4. نوک انگشتتان را ماساژ بدهید تا خون در آن جریان یابد.
5. دکمه‌ی قلم لنست را فشار دهید تا سوزن آزاد شود و یک سوراخ ریز و سطحی در نوک انگشتتان ایجاد کند.
6. بعد از آن یک قطره خون را با دقت بر روی نوار دستگاه قرار ‌دهید.
7. نوار را وارد با توجه به جهت مناسب آن، وارد دستگاه کرده و آن را روشن کنید.

(اگر دستتان خشک نباشد یا عرق کرده‌باشید، با مشکل مواجه خواهید شد)

8. پس از 10 الی 20 ثانیه، دستگاه با نمایش دادن عددی بر روی صفحه، میزان قند خون شما را نشان خواهد داد.

کار با دستگاه تست قند خون گرچه ساده به نظر می‌رسد، اما برای رسیدن به جواب دقیق باید اصول آن را رعایت کرد تا دستگاه با خطا مواجه نشود. به همین دلیل پزشکان برای جواب دقیق‌تر در مورد مبتلا بودن شما به دیابت و همچنین نوع آن، معمولا به نتایج دقیق‌تری در محیط آزمایشگاهی نیاز خواهند داشت.

آزمایش قند خون؛ خانگی یا خون‌گیری؟

همانطور که گفتیم، بدن انسان کربوهیدرات‌های موجود در مواد غذایی، مانند غلات و میوه‌ها را جذب و آن‌ها را به گلوکز تبدیل می‌کند. گلوکز، در دسته‌ی قندهای ساده قرار دارد و از منابع اصلی انرژی بدن به‌شمار می‌رود.

اگر بخشی از علائمِ قند خون پایین یا بالا را در بدنتان احساس می‌کنید، بهتر است چند بار تست خانگی دیابت را در موقعیت‌های مختلف(ناشتا، قبل از غذا، بعد از غذاو…) انجام دهید و در صورتی که قند خون شما نرمال نبود، به پزشک متخصص در این زمینه مراجعه کنید تا با تغییر رژیم غذایی، برنامه‌ی ورزشی منظم یا داروهای دیابت وضعیت شما را تحت کنترل نگه‌دارد.

علائم قند خون بالا

• احساس خستگی در تمام طول روز
• احساس گرسنگی شدید، حتی پس از غذا خوردن
• تار شدن دید
• تشنگی مداوم و خشکی دهان
• تکرر ادرار
• درد در ناحیه شکم
• دیر بهبود یافتن زخم

علائم قند خون پایین

• خستگی و خواب‌آلودگی
• عصبی‌شدن و بی‌حوصلگی‌‌ِ مفرط
• اختلالات بینایی
• تشنج
• گیجی و ازدست‌دادن هوشیاری
• ضربان قلب نامنظم
• رنگ‌پریدگی پوست
• تعریق
• احساس سرما و لرز یا تعریق مداوم
• حالت آشفتگی و سردرگمی
• سبکی سر یا سرگیجه
• گرسنگی زیاد و حالت تهوع
• گزگز یا بی حسی لب و زبان

انواع آزمایش‌های قند خون بر اساس خون‌گیری

1. FBS

در این روش متداول، میزان گلوکز در خون اندازه‌گیری می‌‎شود. با استفاده از آزمایش FBS مشخص می‌شود در هر دسی لیتر از خون چه مقدار گلوکز وجود دارد. برای این تست لازم است به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید. تفسیر آن به شرح زیر است:

• زیر 100 دسی لیتر:نتیجه تست نرمال می باشد و به دیابت مبتلا نیستید.
• بین 100 تا 120 دسی لیتر: در مرحله‌ی پیش دیابتی هستید. در این مرحله به دیابت مبتلا نیستید و نیاز به مصرف دارو نیست، اما باید در سبک زندگی‌ با رژیم غذایی سالم، ورزش و عدم مصرف دخانیات تغییر ایجاد کنید.
• بیشتر از 120 دسی لیتر : شما احتمالا به دیابت مبتلا هستید و پزشک با انجام دوباره‌ی آزمایش از نتیجه تست شما مطمئن می‌شود و در صورتی که برای بار دوم بالای 120 باشید، تشخیص دیابت داده می‌شود.

این افراد در معرض ابتلا به دیابت هستند!

بنا به توصیه انجمن دیابت آمریکا (ADA)، افرادی که در دسته‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرند حتی در صورت عدم وجود علائم بالا، باز هم بهتر است که این آزمایش را به‌صورت مرتب انجام دهند:

• افراد دارای اضافه‌وزن (شاخص توده‌ی بدنی بیشتر از ۲۵)
• افرادی که بر اساس سابقه‌ی ژنتیکی یا نژادی در گروه‌های با سطح ریسک بالا قرار دارند
• فشارِ خون بالا
• تری‌گلیسرید بالا
• کلسترول HDL کم
• ابتلا به بیماری‌های قلبی
• بالا بودن سطوح قند خون یا نشانه‌هایی از مقاومت به انسولین
• بی‌تحرکی
• زنانی که سابقه‌ی سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا دیابت حاملگی را دارند.

همچنین ADA به افراد بالای ۴۵ سال توصیه می‌کند تا سالی یک نوبت آزمایش قند خون را انجام دهند. به‌این‌ترتیب افراد از سطوح پایه‌ی قند خونشان آگاه می‌شوند. این آزمایش‌ها به دلیل افزایش احتمال خطر دیابت با بالارفتن سن، منجر به تعیین احتمال بروز و گسترش بیماری می‌شود.

2. 2hpp

به این تست آزمایش تحمل گلوکز یا آزمایش قند خون دوساعته هم می‌گویند. این تست به‌صورت دو مرحله‌ای انجام می‌شود. به این صورت که یک بار در زمان ناشتایی خون گیری انجام شده و میزان قند خون سنجیده میشود. در مرتبه‌ی دوم، بعد از مصرف وعده‌ی غذایی و گذشت 2 ساعت (هضم‌شدن غذا) بار دیگر تست انجام می‌شود.

تفسیر آزمایش با توجه به سن ، جنسیت و سابقه بیماری است، اما به صورت کلی به‌صورت زیر تفسیر می‌شود:

• بین 70 تا 140: وضعیت نرمال
• بیشتر از 400 یا کمتر از 40: وضعیت بحرانی می باشد سریعا باید دوره های درمانی آغاز شود.

علائم نرمال نبودن 2hpp

• تشنگی مداوم
• تکرر ادرار
• احساس خشکی در دهان
• به طول انجامیدن بهبود زخم‌ها
• احساس درد در ناحیه شکم

3. HbA1c

این آزمایش، میزان قند خون (گلوکز) متصل به هموگلوبین را در طولِ 3 ماه مورد بررسی قرار می‌دهد.

(هموگلوبین بخشی از گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه به سایر قسمت‌های بدن می‌رساند و مدت زمان عمر گلبول‌های قرمز سه ماه است).

تفسیر HbA1c

• کمتر از 42 میلی مول: وضعیت نرمال است.
• بین 42 تا 47 میلی مول : در معرض ابتلا به دیابت
• بیشتر از 47 میلی مول : مبتلا به دیابت

4. GCT

این آزمایش مربوط به قند خون بارداری بوده و هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ پس از بارداری انجام خواهد شد. این آزمایش دو مرحله‌ای است.  در مرحله‌ی اول، بیمار باید به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا بماند. سپس پس از نوشیدن یک محلول گلوکز (محلولِ پودرِ قند)، در بازه‌های زمانی یک، دو و سه‌ساعته خون‌گیری انجام می‌شود.

خطرات نرمال نبودن میزان GCT

• دیابت
• سقط جنین
• زایمان زودرس
• تشنگی مداوم
• تکرر ادرار
• خشکی دهان
• دیر بهبود یافتن زخم‌ها
• دردهای ناحیه شکمی

شرایط آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

این تست نیز دومرحله‌ای است و لازم است تا بیمار برای این آزمایش به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشد. بعد از انجام مرحله اول و دو ساعت پس از نوشیدن یک محلول گلوکز، نمونه‌گیری انجام می‌شود.

دفعات آزمایش قند خون بر اساس نوع دیابت

• نوع1: در دیابت نوع ۱ ممکن است ۴ تا ۱۰ بار در روز تست تکرار شود؛ این زمان‌ها شامل قبل و بعد از صرف غذا، قبل و بعد از خواب، قبل و بعد از خوردن میانوعده و قبل و بعد از انجام تمرینات ورزشی می‌شوند.
• نوع 2-با انسولین:در دیابت نوع ۲ و در صورت استفاده از انسولین، ممکن است چند بار در طول روز به انجام تست قند خون نیاز باشد. تست قندخون دیابت نوع ۲ به طور معمول پیش از غذا و خواب یا پیش از صبحانه و شام انجام می‌شود.
• نوع 2-بدون انسولین: در صورت ابتلا به دیابت نوع ۲ و عدم استفاده از انسولین، انجام روزانه تست قند خون به‌طور معمول توصیه نمی‌شود.

قبل از آزمایش قند خون باید چه نکاتی را رعایت کرد؟

• با توجه به نوع آزمایش‌، سعی کنید تا شرایط ناشتایی را به‌درستی رعایت کنید. دیرتر یا زودتر اقدام کردن برای آزمایش، می‌تواند باعث ایجاد خطا در آزمایش قند خون شود.
• لازم نیست تا تغییری در رژیم غذایی‌تان ایجاد کنید و از مصرف بیش از اندازه کربوهیدرات خودداری نمایید.
• در مدت‌زمان ناشتایی می‌توانید مسواک بزنید و آب بنوشید.
• در مدت‌زمان ناشتایی نمی‌توانید سیگار بکشید و آبمیوه، چای و قهوه بنوشید.

جدول تفسیر آزمایش قند خون

بسته به شرایط و زمان آزمایش، سطح قند خون به طور کلی باید در محدوده‌های مشخص شده‌ی زیر باشد:

زمان	افراد غیر دیابتی	افراد دیابتی
قبل از صبحانه	زیر ۷۰-۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر	۸۰-۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
قبل از ناهار، شام و تنقلات	زیر ۷۰-۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر	۸۰-۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
دو ساعت بعد از خوردن غذا	زیر ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر	زیر ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

پزشک با توجه به عوامل زیر، به شما خواهد گفت که در چه محدوده باید قند خونتان را نگه دارید:

• تاریخچه‌ی بیمار
• مدت ابتلا به دیابت
• وجود عوارض مرتبط با دیابت
• سن
• بارداری
• سلامت کلی

سخن پایانی

زندگی با دیابت خیلی آسان نیست؛ چون همیشه باید حواستان باشد که قندتان بیش از حد بالا نرود یا زخمتان عفونت نکند. اما دیابت خوشبختانه قابل کنترل است. پیگیری مداوم سطح قند خون، در حال حاضر بهترین راه کنترل دیابت محسوب می‌شود. بدین منظور بهتر است که اگر بر اساس شرایط فیزیکی یا سابقه‌ی خانوادگی مستعد به ابتلا هستید، مدام قند خونتان را کنترل کنید و در صورتی‌ که قند خونتان به صورت مداوم بالاتر از حد مجاز است، حتما به پزشک متخصص دیابت مراجعه کنید.

حالا نوبت شماست تا برای ما بنویسید. آیا تجربه‌ی ابتلا به دیابت را در خودتان یا نزدیکانتان داشته‌اید؟ تجربه‌ها، نظرات و سؤالاتتان را با ما و دیگران از طریق کامنت‌ها به اشتراک بگذارید.

“دیگر پیشگیری بهتر از درمان نیست، پیشگیری شروعِ راهِ درمان است”.

سؤالات متداول

• آیا آزمایش قند خون عوارض دارد؟

این آزمایش، جز آزمایش‌های ‌کم‌خطر محسوب می‌شود و عوارض جانبی خاصی ندارد. تنها ممکن است در محل فرورفتن سوزن، به‌خصوص اگر نمونه‌گیری خون از ورید انجام شود، درد، تورم و کبودی احساس کنید. اگر ظرف چند روز بهبودی‌ای حاصل نشد، با پزشک متخصص در این باره مشورت کنید.

• آیا ادرار کردن قند خون را کاهش می‌دهد؟

وقتی سطح قند خون در بدن بالا می‌رود، بدن سعی می‌کند قند اضافی را از طریق ادرار دفع کند. در نتیجه، بدن شما به مایعات بیشتری احتیاج خواهد داشت تا بتواند مجدداً آب موردنیاز بدن را تأمین کند. خوشبختانه نوشیدن آب و دفع ادرار می‌تواند به بدن کمک کند تا مقدار اضافی گلوکز موجود در خون را دفع کند.

• چه میوه‌هایی برای بیماران دیابتی مضر هستند؟

همه‌ی میوه‌ها به طور معمول دارای قند طبیعی هستند، اما افراد دیابتی باید مراقب میزانِ سطح قند خود باشند و از افزایش یا کاهش بیش از حد آن جلوگیری کنند. به همین دلیل بهتر است تا از مصرف بیش از حد میوه‌های پر قندی مثل هندوانه، خرمای خشک‌شده، آناناس و موز اجتناب کنید.